Спомените на Христо Татарчев за "Советувањата на видните дејци на ВМРО кои се наоѓаа во Софија по прашањето за востанието; Гемиџиите и Солунскиот атентат; Илинденското востание; Востанието во Западна Македонија; Востаничките дејствија во Демирхисарско, Кичевско, Леринско, Костурско, Ресенско, Охридско и Прилепско"
"Илинден, 20 јули 1903 г. беше неизбежна последица и резултат од повеќе различни фактори...Илинден беше оружен протест на еден народ поробен со векови против бесправниот и нехуман турски режим во Македонија и Одринско, а истовременно и апел кон Големите сили и цивилизираниот свет за правда и човечност. Во жртвеникот на таа одлука беше принесена сенародната фантазија, под чиј импулс и вера се приготвуваше македонскиот бугарски народ со прекалена вера, кој дојде до целосното сознание за достоинство и чест и даде бесценети жртви...
Македонскиот народ, измачуван низ долги столетија од еден чудовишно-варварски режим, се обиде со смел замав да ги оттргне веригите на ропството и да го побие, фактички, оној со векови владејачки поим за малодушност и немоќ на робот против моќната Турска Империја. Во тој велик подвиг, тој, стимулиран од возвишениот копнеж за правда, слобода, национална култура и живот, ја вложи свесно сета своја енергија и душа за една ретка по замисла планомерност и методична последователност и се истакна во таа борба со возвишениот дух, силниот карактер и нескршливата волја како моќен народ со строго истакната бугарска народносна физиономија, чувство и сознание. Дваесет и три илјади борци се бореа во текот на повеќе од четири месеци со двестеиљадната редовна турска војска и безброј башибозучки толпи. Виорниот нивен полет во таа нерамноправна, но велика борба, беше дело натопено со возвишен идеализам, посветена љубов на синовите кон родот и родната земја, како и од длабоката вера и сознание за изградување на слободата на Македонија. Имено, таа борба ја создаде Илинденската епопеја, која ќе блеска за вечни времиња во нашата татковина, богато оросена со крвта на безбројните македонски синови. Илинден е воопшто ореолот на моќната осознателна волја и натчовечка акција на бугарскиот македонски народ, пројавена во името на еден светол идеал - слободата..."
Източник: Сканирана от оригинален екземпляр
Автор: Роденият в град Ресен Христо Николов Татарчев (1869-1952, Торино, Италия) е български лекар и един от основателите на ВМОРО. Участва в организирането на Съединението на България през 1885 година, рганизирано от Българския таен централен революционен комитет. Включва се като доброволец в Българската армия и в последвалата Сръбско-българската война. Учи медицина в Цюрих и Берлин и след завършването си работи като лекар в Солунската българска мъжка гимназия. Служи като лекар и в Българската армия през Балканската, Междусъюзническата и Първата световна война.
За повече информация за автора тук